Wyposażenie rozdzielnic elektrycznych – przepisy, zalecenia i kwalifikacje

Uporządkowanie przepisów dotyczących montażu i eksploatacji rozdzielnic elektrycznych wymusiło zdefiniowanie jasno określonych norm. Najważniejszą z nich jest norma PN-EN 61439, określająca zasady projektowania i budowy rozdzielnic. Definiuje ona również nowy podział obowiązków z tym związanych, przypisując je do określonych podmiotów.

Zanim zaczniemy, czyli kilka słów o uprawnieniach

W myśl prawa energetycznego (Dz.U. 1997 nr 54 poz. 348) osoby zajmujące się eksploatacją urządzeń, sieci i instalacji elektrycznych, muszą posiadać stosowne uprawnienia (świadectwa), wydane przez odpowiednie komisje egzaminacyjne. Oznacza to, że wszelka ingerencja w obwody elektryczne wymaga potwierdzonych kwalifikacji.

Świadectwa te dzielą się na trzy podstawowe typy, to jest G1, G2 i G3. Od osób montujących rozdzielnice wymaga się posiadania świadectw pierwszego typu, czyli G1. Uprawniają one do realizacji zadań zdefiniowanych w 10 różnych punktach. Jeśli dany punkt jest przekreślony, elektryk nie może realizować związanych z nim prac. Z punktu widzenia inwestora najważniejsze jest zatem, by wykonawca usługi montażu posiadał kwalifikacje na pkt. 2 (prace przy urządzeniach do 1kV).

Formalności

Według obowiązujących przepisów odpowiedzialność za rozdzielnicę elektryczną ponoszą trzy różne podmioty, to jest jej producent pierwotny, użytkownik (reprezentowany zwykle przez projektanta) i oczywiście producent samego zestawu, czyli mówiąc inaczej prefabrykator rozdzielnicy.

I. Obowiązki użytkownika (projektanta)

Obowiązkiem użytkownika (projektanta) rozdzielnicy jest zdefiniowanie parametrów zewnętrznych, decydujących o wyborze konkretnego wyposażenia. Dzieli się je na:

1. Warunki instalacji i otoczenia

W tym punkcie należy zaznaczyć, w jakich warunkach dana rozdzielnica elektryczna ma pracować. Istotne jest czy jest ona przeznaczona do pracy standardowej bądź przemysłowej, a także czy nie oddziałują na nią środki chemiczne, wysoka temperatura, bądź inne oddziaływania mechaniczne. W opisie tym równie ważny jest sposób wygrodzenia z uwzględnieniem materiałów do tego celu przeznaczonych. Podaje się też stopień ochrony IP, to jest pyłoszczelność i odporność na działanie wody (wilgoci).

2. Kto obsługuje rozdzielnicę?

Od tego, kto ma obsługiwać rozdzielnicę, zależeć będzie jej sposób zamontowania. Jeśli dostęp do niej będą miały wyłącznie osoby z kwalifikacjami, należy ją zabezpieczyć zamknięciem na specjalny klucz. Rozdzielnice obsługiwane przez upoważnionych operatorów charakteryzują się łatwiejszym dostępem i prostszą (bezpieczną) konstrukcją, np. poprzez zastosowanie przycisków i wyłączników na elewacji rozdzielnicy.

II. Obowiązki producenta pierwotnego

Powyższa norma określa również obowiązki stawiane przed producentem pierwotnym komponentów rozdzielnicy. W myśl przepisów jego obowiązkiem jest udowodnienie, że wykonane przezeń podzespoły spełniają wymagania PN-EN 61439. W celu udowodnienia w/w właściwości najczęściej stosuje się metodę testową, choć dopuszcza się też metody — porównawczą i obliczeniową. Dotyczą one przede wszystkim:

• badania odporności na korozję,
• badania odporności na działanie ciepła,
• analizy odporności na ciepło nadzwyczajne (w tym działanie ognia),
• odporności na działanie promieniowania UV,
• badania odporności obudowy,
• kontrolę odstępów izolacyjnych itd.

III. Obowiązki prefabrykatora

Zadaniem prefabrykatora jest połączenie poszczególnych komponentów wyprodukowanych przez producenta pierwotnego w jeden zestaw, zgodnie z wymogami stawianymi przez projektanta (umieszczonymi w projekcie). Jeśli do zestawu nie zostały wprowadzone żadne zmiany, jedynym obowiązkiem prefabrykatora będzie ostateczny test komponentu. Test ten składa się z:

• kontroli odstępów izolacyjnych,
• kontroli przewodu PE i kontroli przeciwporażeniowej,
• badania elementów wyzwalających i sterowych,
• badania działania blokad itd.

Wprowadzenie przez prefabrykatora innych elementów (np. wykonanych przez innego producenta wtórnego) sprawia, że sam staje się on producentem pierwotnym, co wymusza na nim przeprowadzenie dokładnie takich samych analiz, co w poprzednim punkcie.

Najważniejsze wymogi jakościowe

Wymogi jakościowe dotyczące poszczególnych komponentów rozdzielnicy są ściśle uzależnione od ich przeznaczenia. Przykładowo, elementy podtrzymujące przewody powinny zachowywać swą integralność do temperatury +960 stopni Celsjusza. Z kolei obudowy powinny wytrzymać oddziaływanie temperatury do +850 stopni Celsjusza a +650 stopni pozostałe komponenty zestawu. Jeśli w skład rozdzielnicy wchodzą komponenty np. tworzyw sztucznych, ich wytrzymałość bada się albo za pomocą obliczeń, albo też bezpośrednim badaniem. Ta sama zasada ma miejsce w przypadku innych czynników szkodliwych, takich jak promieniowanie UV, oddziaływania mechaniczne itd.

Podsumowując, każda rozdzielnica elektryczna jest — w myśl wspomnianej normy — odrębnym układem elektrycznym, w przypadku którego istotne jest spełnienie określonych warunków formalnych. Ich spełnienie jest niezbędne w celu dopuszczenia danego układu do eksploatacji.